29 Μαϊου 1453 «Η πόλις εάλω»

Καμία άλλη ημερομηνία δεν έχει εντυπωθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο του Ελληνισμού όσο η 29 Μαΐου, η «αποφράδα ημέρα» οπότε η Κωνσταντινούπολη, η «βασιλίς των πόλεων» κυριεύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους.

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος (1404 – 29 Μαΐου 1453) ή ο
επονομαζόμενος Μαρμαρωμένος Βασιλιάς ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας του οποίου η ηρωική αντίσταση κατά των Οθωμανών σφράγισε τις ύστατες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Σαν σήμερα έγινε η Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Τα οθωμανικά στρατεύματα υπό τον σουλτάνο Μωάμεθ Β’ καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη μετά από πολιορκία 53 ημερών, δίνοντας τέλος στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαϊου 1453.

Η ισχύς του Οθωμανικού στρατού υπολογίζεται σε 150.000 άνδρες, μεταξύ αυτών και 12.000 γενίτσαροι. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος διοικούσε μια δύναμη 9.000 ανδρών.

Στις 12 Μαΐου, τα οθωμανικά κανόνια άνοιξαν ρήγμα στα τείχη της συνοικίας των Βλαχερνών. Η επίθεση αποκρούστηκε με δυσκολία.

Ο Σουλτάνος έστειλε πρέσβη στην πόλη ζητώντας την παράδοσή της. Θα επέτρεπε στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο να αποχωρήσει με τα υπάρχοντά του, αναγνωρίζοντάς τον ως Ηγεμόνα της Πελοποννήσου.

Ο αυτοκράτορας απάντησε: «Το δε την πόλιν σοι δούναι ουτ’ εμού εστίν, ουτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ού φεισόμεθα της ζωής ημών».

Την ημέρα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης, ή πιθανόν την επόμενη, ο Σουλτάνος εισήλθε επίσημα στην πόλη και πήγε στην Αγία Σοφία, όπου και προσευχήθηκε.

Κατόπιν ο Πορθητής εγκαταστάθηκε στα αυτοκρατορικά ανάκτορα των Βλαχερνών. Ο ηρωισμός των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου ήταν απαράμιλλος

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος διακρινόταν για την ενεργητικότητα και την ανδρεία του. Κατέβαλε γενναιόδωρες προσπάθειες να σώσει την Αυτοκρατορία. Στις 21 Μαϊου, ο σουλτάνος έστειλε πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη.

Ζητούσε την παράδοση της πόλης με την υπόσχεση να επιτρέψει στον Αυτοκράτορα και σε όσους το επιθυμούσαν να φύγουν με τα υπάρχοντά τους. Επίσης, θα αναγνώριζε τον Κωνσταντίνο ως ηγεμόνα της Πελοποννήσου.

Τέλος, εγγυόταν για την ασφάλεια και την περιουσία του πληθυσμού που θα παρέμενε στην πόλη. Οι αντιπροτάσεις του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ διαπνέονταν από πνεύμα αξιοπρέπειας και αποφασιστικότητας.

Δέχονταν να πληρώσει άκομα υψηλότερους φόρους υποτέλειας και να παραμείνουν στα χέρια των Τούρκων όλα τα κάστρα και τα εδάφη που είχαν στο μεταξύ κατακτήσει. Για την Κωνσταντινούπολη όμως δήλωσε:

Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὔτ’ ἐμὸν ἐστίν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ• κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως άποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν.

Το γεγονός της πτώσης της «θεοφυλάκτου Πόλεως», άφησε βαθιά ίχνη στις πηγές της εποχής. Η μαζική μετακίνηση πολλών Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη στην Ιταλία λόγω της Άλωσης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης.

Τα τείχη

Τα τείχη της Κωνσταντινούπολης ήταν από τα πιο επιβλητικά και απροσπέλαστα στον κόσμο. Παρόλα αυτά, λόγω κακοδιαχείρισης είχαν καταρρεύσει σε πολλά σημεία.

Έτσι, είχαν χτιστεί γύρω γύρω ξύλινα για τις ανάγκες της πολιορκίας και εκεί διεξήχθησαν οι περισσότερες μάχες.

Παρόλα αυτά, τις τελευταίες ημέρες πριν την Άλωση, οι μάχες έγιναν στα ιστορικά τείχη της Κωνσταντινούπολης.

Κερκόπορτα

Ο πιο διαδεδομένος μύθος για την Άλωση είναι η κερκόπορτα.

Καταρχάς πρέπει να διευκρινιστεί πως η κερκόπορτα δεν υφίσταται στην αρχιτεκτονική των τειχών. Τα μεσαιωνικά τείχη χτίζονταν με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην μπορεί να μπεί κανείς μέσα και ούτε να βγει. Πως κυκλοφόρησε λοιπόν;

Για πρώτη φορά κυκλοφορεί μετά την Άλωση. Πολλοί λόγιοι Βυζαντινοί βρίσκουν καταφύγιο αρχικά στη Βόρεια Ιταλία και δε στο Μιλάνο, έπειτα στην μουσουλμανική Αίγυπτο και έπειτα στα μουσουλμανικά κράτη της Βόρειας Αφρικής.

Τότε, καθώς δεν ήθελαν να δείξουν ότι έπεσαν αμαχητί, αλλά ούτε να προσβάλλουν και τις ισλαμικές αυλές, δημιούργησαν την δικαιολογία του προδότη.

Παρόλα αυτά, ο μύθος αναπτύσσεται από το 1600 και εδραιώνεται λίγο πριν την σύσταση της Φιλικής εταιρείας, κοντά στο τέλος του 1700.

Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες, σκιά της παλιάς Αυτοκρατορίας. Η Άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους και αργότερα, μετά την επανάκτησή της το 1261, οι πολιτικές και θρησκευτικές έριδες, η αδυναμία βοήθειας από την Δύση, η άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή ανθρώπινου δυναμικού, οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση και συρρίκνωση. Η κατάληψη της Καλλίπολης το 1354 από τους Οθωμανούς, η οποία έφερε ορδές φανατικών μουσουλμάνων πολεμιστών στην Ευρώπη, σταδιακά κύκλωσε εδαφικά το Βυζάντιο, το οποίο έγινε το 1373 φόρου υποτελές στον Οθωμανό σουλτάνο. Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα και της αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι συγκρούσεις ήταν ιδιαίτερα άνισες υπέρ των Τούρκων, σε σημείο που να μνημονεύεται από τις πηγές το τετελεσμένο της έκβασης της πολιορκίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στον ηρωισμό των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του Αυτοκράτορα. Το γεγονός της πτώσης της «θεοφυλάκτου Πόλεως», άφησε βαθιά ίχνη στις πηγές της εποχής.